Type schuldenaar: het slachtoffer

Een aantal jaren geleden was ik bewindvoerder voor mensen in een wettelijke schuldregeling. Als ik van de rechtbank een vonnis kreeg van toelating, maakte ik een afspraak voor een huisbezoek. Altijd hartstikke nuttig en ook steeds weer spannend wie je aantreft, in wat voor leefomgeving en met welk verhaal. Om het overzichtelijk te houden, deelde ik de mensen waar ik kwam in in twee groepen. Ik vroeg altijd naar de oorzaak van de schulden. Want dat zei me altijd ontzettend veel. Niet eens zozeer het feitelijke verhaal, maar vooral de lading die iemand er aan geeft. Zo is er een groep mensen die na het vertellen van de reden waarom er schulden zijn, aangeeft dat ze niet altijd de handigste keus hebben gemaakt, of dat ze het nu anders zouden doen. Pech gehad, op de blaren zitten, slikken en weer doorgaan.

Ook is er een groep, die als ik vraag naar de oorzaak, de reden van het ontstaan van de financiële problemen volledig elders legt. De ex staat dan met stip op 1, maar ook bijvoorbeeld de werkgever, familie of de bank of een andere schuldeiser moet het ontgelden. De financiële problemen zijn veroorzaakt door een ander. En mijn klant moet nu op de blaren zitten. Oftewel, het gaat hier om het slachtoffer. En als iemand eenmaal in de slachtofferrol zit, is die daar doorgaans niet gemakkelijk uit te krijgen. Ook zegt het vaak iets over het verdere verloop van de schuldregeling. Want zolang je slachtoffer bent, kun je niet je verantwoordelijkheid nemen. Zolang je slachtoffer bent, zie je namelijk niet dat je een verantwoordelijkheid te nemen hebt. Namelijk om er weer bovenop te komen. En het maakt niet uit wat de reden is waardoor je in de problemen bent gekomen en hoe groot of klein jouw eigen aandeel daar in is. Maar zodra je eruit wilt, is het belangrijk dat je uit de slachtofferrol stapt.

Daar hebben we in de schuldhulpverlening maar weinig aandacht voor. We knikken een keer bemoedigend, spreken af en toe iemand even vermanend toe, maar echt iemand coachen om verantwoordelijkheid te nemen, dat laten we over aan, ja, aan wie eigenlijk? Misschien een medewerker van het buurteam als die in beeld is, of een maatschappelijk werker. Maar vaak hebben we geen idee welke andere hulpverlening er betrokken is en op welke onderwerpen en thema’s daar gewerkt wordt. Als schuldhulpverlener of bewindvoerder kunnen en hoeven we niet het hele wereldleed mee te torsen, en we zijn er ook niet om ons met allerlei persoonlijke problemen te bemoeien. Maar als we willen dat mensen langdurig uit de schulden blijven door het geven van supergoed schuldhulp, zodat mensen het daarna weer zelf kunnen, dan is aandacht voor de slachtofferrol onmisbaar. Pas als iemand dat achter zich kan laten, en volledig de verantwoordelijkheid kan nemen voor zijn situatie, kan iemand echt een omslag maken en zijn leven zo inrichten dat hij zelf aan het roer staat. Wat er ook gebeuren gaat. Dat zien en zorgen dat daar aan gewerkt wordt, vind ik ook onderdeel van schuldhulp. Door wie het dan ook wordt opgepakt. En nog even, als schuldhulpverlener of bewindvoerder mag je daar wel degelijk een opmerking over maken. Ik vond dat altijd wat ver gaan, maar inmiddels doe ik het als het zo uitkomt. Niet om mensen te kleineren, maar om ze inzicht te geven in hun eigen gedrag. Zodat het kan gaan veranderen.

En dat zijn vaak de mooiste momenten. Als je zo’n ommekeer tegenkomt. Ik herinner me nog mijn huisbezoek dat werd afgezegd door een hulpverlener omdat mevrouw teveel gedronken had. Het bezoek was gepland om 11.00 uur ’s ochtends. Leek mij een duidelijke zaak die de eindstreep niet zal gaan halen. Maar zie, met de juiste hulp (van diezelfde hulpverlener die zich ook gegeneerd zal hebben om het gesprek te moeten afzeggen, om die reden) had deze vrouw haar situatie in een paar jaar tijd volledig weer in eigen hand gekregen. Geen ex meer die de schuld kreeg van alle ellende. Maar wel twee banen om te zorgen voor eigen inkomen, en supertrots op de o zo verdiende schone lei. Prachtervaring. Voor mij, maar natuurlijk veel meer nog voor haar.